مذهب حنفي

اين مذهب را ابوحنيفه نعمان بن ثابت که اصلا ايراني است تأسيس کرد ابوحنيفه در سال 80 هجري 699 ميلادي در کوفه ولادت يافت و در سال 150 وفات کرد (767 ميلادي) در اول زندگاني خود به تجارت خز اشتغال داشت (در آن تاريخ پارچه‏هائي که از پشم و ابريشم بافته مي‏شد خزمي گفتند) سپس فقه را تعليم گرفت و در اين رشته مشهور شد به قسمي که او را امام اعظم گفتند و مذهب او متکي به عقل بود و در قبول احاديث بسيار سخت گير بود و مذهب او را مذهب اهل رأي مي‏گفتند - اين مذهب علاوه بر ادله‏ي شرعيه‏ي چهارگانه متکي به يک دليل مخصوصي که استحسان باشد نيز بوده است و معناي استحسان ترک قياس در مسائل و موافقت به آنچه با مذاق مردم موافق است و عرف يا ضرورت يا مصلحت عمومي آن را قابل توجه مي‏داند مثلا فروش اشياء معدومه و چيزهائي که وجود ندارد در مذهب جعفري باطل است و قياس حکم مي‏کند که معامله هر چيزي که بعدا بوجود آيد باطل است زيرا در تاريخ فروش موجود نيست ولي فقها با استحسان و برخلاف قباس بيع سلم را جايز مي‏دانند (پيش فروش) يعني مبيع و متاع مؤجل و ثمن حال باشد مثل آنکه کسي هزار تومان نقد بدهد که هزار من گندم در سر محصول آتي بگيرد.
و اقوال ابوحنيفه در فقه بوسيله‏ي شاگردان او که مشهورترين آنها قاضي القضاة بغداد ابويوسف و محمد بن حسن شيباني بودند انتشار يافته است - و شاگردان ابوحنيفه هم شاگرداني داشته‏اند که آنها هم به نوبه‏ي خود شاگرداني از آنها استفاده مي‏نموده‏اند اين طبقات سه‏گانه از شاگردان او در انتشار مذهب او دخالت مؤثر داشته‏اند و کتابهائي تأليف نموده‏اند ولي خود او کتابي تأليف نکرده است.
و اما قياس يعني حکم مسئله‏اي را به مسئله‏ي ديگر که شبيه به آن است بدهد چون در علت شريک هستند مثلا شراب بنص اسلام حرام است و علت از تحريم آن سکر و مستي است و چون دانسته‏ايم (آب جو) هم مسکر است آن را هم حرام مي‏دانيم و اين حرمت را با قياس آبجو به شراب براي آبجو قائل مي‏شويم زيرا علت حرمت در هر دو موجود و يکي است.
در قياس سه شرط بايد رعايت گردد يعني اولا بايد علت و قصد شارع و واضع حکم معلوم باشد و ثانيا علت در اصل و فرع يکي باشد ثالثا آنکه اصل عموميت داشته و مخصوص به يک قضيه نباشد - و لذا در يک مسئله و قضيه محصور و مخصوص قياس جاري نمي‏گردد و به طوري که گفتيم ابوحنيفه تأليفات مخصوصي نداشته و فقط آراء او را در فقه نقل کرده‏اند و مذهب حنفي مشهورترين مذهب اسلامي است وعده‏ي پيروان او بيش از يک ثلث مسلمانان مي‏باشند و مذهب غالب در عراق در روزگار بني‏عباس مذهب حنفي و مذهب رسمي دولت عثماني هم همين مذهب بوده است و مجله‏ي احکام عدليه مطابق آراء ابوحنيفه مي‏باشد (قانون مدني عثماني) و امروزه هم مذهب دولت در فتوي و قضاوت بخصوص در بين سنيان پاکستان همان مذهب حنفي است چنانکه مذهب رسمي مصر و سوريه و لبنان و مملکت اردن هاشمي و عراق و افغانستان و ترکستان هم مذهب ابوحنيفه است و ابوحنيفه از کساني است که از امام جعفر صادق عليه‏السلام زياد شنيده و از او رواياتي نقل نموده است.