از شهداي کربلاست. نافع، بزرگواري دلاور، قاري قرآن، کاتب، و از حاملان حديث و از اصحاب أميرالمؤمنين عليهالسلام بود و در سه جنگ جمل، صفين و نهروان در رکاب آن حضرت بود. وي از شخصيتهاي بارز کوفه بود و پيش از شهادت مسلم بن عقيل، مخفيانه از کوفه بيرون آمده به استقبال امام شتافته بود، سپس همراه امام حسين عليهالسلام به کربلا آمد. در کربلا همراه عباس عليهالسلام در آوردن آب به خيمهها مشارکت داشت. از جمله کساني بود که در سخنراني پرشوري مراتب وفاداري خويش را نسبت به سيدالشهداء عليهالسلام ابراز داشت. نافع، نام خود را روي تيرهاي زهر آگين خود مينوشت و همواره با آنها تيراندازي ميکرد. روز عاشورا وقتي تيرهايش تمام شد، شمشير کشيد و بر لشکر کوفه تاخت، در حالي که چنين رجز ميخواند:
انا الهزبر الجملي
ديني علي دين علي
کوفيان با سنگ و تير، اور ا مورد ضربههاي خود قرار دادند تا اينکه بازوهايش شکست. او را محاصره کرده و زنده دستگير نمودند. شمر او را گرفته نزد عمر سعد برد. سپس به دست شمر به شهادت رسيد. از جمله رجزهاي او چنين بود:
انا الغلام اليمني الجملي
ديني علي دين حسين بن علي
ان اقتل اليوم فهذا املي
فذاک رأيي والاقي عملي
بعضي نيز نام او را هلال بن نافع گفتهاند.
نافع بن هلال از ياران مخلص و شجاع امام حسين عليهالسلام بود، وي در روز عاشورا با نيزهي خود که آن را مسموم کرده بود، دوازده نفر از لشکريان عمر سعد را کشت. در خلال جنگ دو بازويش شکسته شد. شمر او را گرفت و نزد عمر سعد فرستاد در حالي که هلال فرياد ميزد که من دوازده نفر از شما را کشتم و اگر بازوي سالمي داشتم، نميتوانستيد مرا اسير کنيد. «شمر» شمشير کشيد که او را به قتل برساند. هلال گفت: خدا را شکر که شهادت من به دست بدترين خلق خداست و شمر اين اسير بيدفاع را به شهادت رساند.
