کيسانيه

يکي از فرقه‏هايي که در مباحث انحراف در مهدويّت از آن ياد شده «کيسانيه» است. در مورد علت نام‏گذاري اين فرقه به کيسانيه، اختلاف نظر هست؛ برخي نوشته‏اند: اينان پيروان کيسان مولي اميرالمؤمنين‏عليه السلام هستند. کيسان شاگرد محمدبن حنفيه بود، اما از امام حسن و امام حسين‏عليهما السلام و از محمد علوم مختلف - از جمله علم تأويل و باطن و علم آفاق و انفس - آموخت و سپس به امامت محمد قائل شد و براي محمد مراتب و درجاتي دانست که خارج از حدّ وي بود. [1] .
برخي نوشته‏اند: کيسانيه پيروان مختار بن ابي عبيده ثقفي هستند؛ زيرا مختار ملقب به کيسان بود، از اين رو کيسانيه خوانده شده‏اند.
شماري هم نوشته‏اند: فرمانده پليس (شرطه) مختار، کيسان نام داشت و مکني به ابوعمران بود. و او در اعمال خود بسيار افراط مي‏کرد و محمد را وصي حضرت علي‏عليه السلام مي‏دانست و مختار را نايب او معرفي مي‏کرد! او معتقد بود که جبرئيل بر مختار وحي مي‏آورد: [2] .
عقايد مشترک کيسانيه.
تمام فرق کيسانيه، داراي عقايدي مشترک هستند که عبارت است از: اعتقاد به امامت محمدبن حنفيه فرزند علي‏بن ابي‏طالب‏عليه السلام، عقيده به مسأله بدا، اعتقاد به تناسخ و حلول، اعتقاد به رجعت و اعتقاد به نوعي غلوّ درحق ائمه‏عليهم السلام و پيشوايان خويش. غير از اين‏ها هر يک از اين فرقه‏ها داراي اعتقادي خاصّ نيز هستند که ذيل هر فرقه به‏آن اشاره خواهد شد.
کيسانيه پس از درگذشت محمدبن حنفيه، به دو شعبه تقسيم شدند: دسته‏اي مرگ محمد را انکار کردند و گفتند: وي نمرده و نمي‏ميرد و زنده است؛ اما غايب شده و در کوه رضوي (کوه رضوي) پنهان است تا روزي که به او امر شود و ظهور کند. اين دسته، وي را همان امام منتظر مي‏دانند؛ از اين رو هيچ کس را پس از وي امام نمي‏دانند!
گروه ديگر مرگ محمد را باور کرده و پس از وي ابوهاشم عبداللّه بن محمد را به امامت برگزيدند و اعتقاد به حلول روح محمد در ابوهاشم پيدا نمودند.
مهم‏ترين‏فِرَق‏کيسانيه عبارت‏است‏از:
1. فرقه‏اي که اعتقاد دارند حضرت علي‏عليه السلام به امامت محمد فرزند خود تصريح کرده و او را به جانشيني خود انتخاب نموده است. اينان معتقدند: در جنگ جمل امام علي‏عليه السلام پرچم جنگ را به محمد سپرد؛ [3] در حالي که برادرانش حسن و حسين‏عليهما السلام نيز در آن جنگ بودند. [4] از اين جهت او را جانشين بلافصل حضرت علي‏عليه السلام مي‏دانند.
2. فرقه دوم معتقدند: محمد پس از برادرانش حسن و حسين‏عليهما السلام به امامت رسيد؛ زيرا حسين در موقع خروج از مدينه محمد را به عنوان وصي و جانشين خود انتخاب کرد. [5] .
3. برخي معتقدند: محمد همان امام مهدي‏عليه السلام است و هيچ کس از اهل بيت علي‏عليه السلام نبايد با او مخالفت کند. حتي حسن و حسين‏عليهما السلام نيز با اجازه او، صلح و يا جنگ کردند؛ وگرنه هلاک مي‏شدند! او زنده است و در کوه رضوي پنهان است و سبب غيبت او از خلق را خدا مي‏داند. [6] اينان به نام «کربيه»، پيروان ابوکرب ضرّير مي‏باشند.
4. برخي ديگر معتقدند: چون محمدبن حنفيه تسليم عبدالملک بن مروان شد و با او بيعت کرد و نيز با ابن زبير نيز بيعت کرد، از اين رو در کوه رضوي زنداني است و شکنجه مي‏بيند.
5. مختاريه، پيروان مختاربن ابي عبيده ثقفي، هستند برخي نوشته‏اند: مختار نخست از خوارج بود؛ سپس از طرفداران زبير گرديد. پس از آن شيعه شد و سپس کيساني گرديد و قائل به امامت محمدبن حنفيه شد. او مردم را به سوي او دعوت کرد و خود را از ياران محمد و از داعيان او شمرد. کلماتي مسجّع بر زبان مي‏راند و علومي باطل را اظهار مي‏کرد و چون محمدبن‏حنفيه ازقضيه وي‏مطلع شد، ازاو بيزاري جست. امّا مردم به دو دليل به او گرويدند: يکي‏آنکه وي‏منتسب‏به محمد ابن‏حنفيه بود و ديگر آنکه به خونخواهي امام‏حسين‏عليه السلام، قاتلان‏وي‏رامجازات‏کرد. [7] .
برخي نوشته‏اند: محمدبن حنفيه، حکومت عراق را به مختار داد تا از قاتلان حسين‏عليه السلام انتقام بگيرد و او بود که مختار را «کيسان» ناميد؛ از اين رو کيسانيه را مختاريه هم مي‏نامند. [8] .
6. هاشميه، پيروان ابوهاشم عبداللّه بن محمد حنفيه هستند. اينان مرگ محمدبن حنفيه را باور کردند و پس از وي، به امامت فرزند او ابوهاشم معتقد شده و گفتند: محمد همه اسرار را به ابوهاشم منتقل کرده است. [9] .
برخي نوشته‏اند: عده‏اي از فرقه‏هاي غاليان، مانند سپيد جامگان خراسان - که پيروان مقنع بودند - و فرق خرمدينيه و خرميّه از کيسانيه پيدا شدند. [10] .
شماري از کيسانيه پس از مرگ محمدبن حنفيه، به امامت علي بن الحسين زين العابدين‏عليه السلام اعتقاد پيدا نموده و مستبصر شدند. [11] .
از آن جمله مي‏توان سيد اسماعيل حِمْيَري را نام برد که نخست کيساني مذهب بود، اما بعداً مستبصر شده و به امام سجّادعليه السلام پيوست.

پی نوشت ها:
[1] شهرستاني، الملل والنحل، ج 1، ص 147.
[2] فرق‏الشيعه24 - 23.
[3] مقالات الاسلاميين، ص 18.
[4] اشعري، المقالات والفرق، ص 21.
[5] الفرق بين الفرق، ص 20 - 19.
[6] ر.ک: الفرق بين الفرق، ص 27.
[7] الملل والنحل، ج 1، ص 148 - 147.
[8] فرق‏الشيعه، ص 26.
[9] الملل والنحل، ج 1، ص 151 - 150.
[10] فرق الشيعه، 35.
[11] مقالات الاسلاميين، ص 23.