واژه «مستضعف» از ماده «ضعف» است و در باب استفعال، به معناي کسي است که او را به ضعف کشانده و در بند و زنجير کردهاند.
در فرهنگ ديني عمدتاً مقصود از مستضعف دو گروه هستند:
مستضعف فکري و عقيدتي
از بررسي آيات قرآن و روايات استفاده ميشود، افرادي که از نظر فکري، بدني يا اقتصادي آن چنان ضعيف باشند که قادر به شناسايي حق از باطل نشوند و يا اينکه تشخيص عقيده صحيح بر اثر ناتواني جسمي يا ضعف مالي و ديگر عوامل براي آنها ممکن نباشد، مستضعف هستند.
مستضعف عملي:
اينها کسانياند که حق را تشخيص داده؛ اما خفقان محيط از آنان اجازه عمل و اقدام را سلب کرده است. به تعبير ديگر اينها کسانياند که نيروهاي بالفعل و بالقوه دارند، اما از ناحيه ظالمان و جباران، سخت در فشار قرار دارند. با اين حال در برابر بند و زنجير - که بر دست و پاي آنان نهادهاند - ساکت و تسليم نيستند و پيوسته تلاش ميکنند تا دست جباران و ستمگران را کوتاه سازند و آيين حق و عدالت را برپا کنند.
خداوند به چنين گروهي، وعده ياري و حکومت در زمين داده است: «وَنُريدُ اَنْ نَمُنَ عَلي الَّذينَ استُضْعِفُوا فِي الاَرْضِ وَنَجْعَلهم اَئمةً وَنَجْعَلَهُم الوارثين»
«اراده ما بر اين قرار گرفته است که به مستضعفان نعمتبخشيم وآنانرا پيشوايان و وارثين روي زمين قرار دهيم». [1] .
بدون ترديد هرگز در اين آيات، سخن از يک برنامه موضعي و خصوصي مربوط به بني اسرائيل نيست؛ بلکه بيانگر قانون کلي براي همه عصرها و قرنها و همه اقوام و جمعيتها است.
اين بشارتي براي همه انسانهاي آزاده و خواهان حکومت عدل و داد و برچيده شدن بساط ظلم و جور است.
نمونهاي از تحقّق اين مشيت الهي، حکومت بني اسرائيل و زوال حکومت فرعونيانبود ونمونه کاملتر آن حکومت پيامبر اسلامصلي الله عليه وآله و يارانش بعد از ظهور اسلامبود. حکومت پابرهنههاوتهيدستان با ايمان و مظلومان پاکدل که پيوسته از سويفرعونهاي زمانخود، موردتحقير و استهزا وتحت فشار وظلم وستم بودند.
سرانجام خداوندبهدستهمين گروه، دروازههاي قصرهاي کسراها و قيصرها را گشود و آنان را از تخت قدرت به زير آورد و بيني مستکبران را به خاک ماليد.
نمونه «گستردهتر» آن ظهور حکومت حق و عدالت در تمام کره زمين، به وسيله حضرت مهديعليه السلام است. اين آيه از جمله آياتي است که به روشني بشارت ظهور چنين حکومتي را ميدهد. از اين رو در روايات اسلامي ميخوانيم: ائمه اهل بيتعليهم السلام در تفسير اين آيه شريفه، اشاره به آن ظهور بزرگ کردهاند.
در اين باره امام عليعليه السلام ميفرمايد: «دنيا پس از چموشي و سرکشي به ما روي ميکند؛ چونان شتر ماده بدخو که به بچه خود مهربان گردد. [پس آن حضرت آيه مذکور را تلاوت فرمود]». [2] .
در حديث ديگر آن امام بزرگوار در تفسير آيه فوق فرمود: «هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ يَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِيَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِم فَيَعِزَّهُمْ وَيُذِّلُ عَدُوَّهُم»؛ [3] «اين گروه آل محمد هستند، خداوند مهدي آنان را بعد از زحمت و فشاري که بر آنان وارد ميشود، بر ميانگيزد و به آنها عزّت ميدهد و دشمنانشان را ذليل و خوار ميکند».
پی نوشت ها:
[1] قصص (28)، آيه 5.
[2] نهجالبلاغه، حکمت، 209.
[3] کتاب الغيبة، ص 184؛ بحارالانوار، ج 51، ص 54.
