مستضعف

واژه «مستضعف» از ماده «ضعف» است و در باب استفعال، به معناي کسي است که او را به ضعف کشانده و در بند و زنجير کرده‏اند.
در فرهنگ ديني عمدتاً مقصود از مستضعف دو گروه هستند:
مستضعف فکري و عقيدتي
از بررسي آيات قرآن و روايات استفاده مي‏شود، افرادي که از نظر فکري، بدني يا اقتصادي آن چنان ضعيف باشند که قادر به شناسايي حق از باطل نشوند و يا اينکه تشخيص عقيده صحيح بر اثر ناتواني جسمي يا ضعف مالي و ديگر عوامل براي آنها ممکن نباشد، مستضعف هستند.

مستضعف عملي:
اينها کساني‏اند که حق را تشخيص داده؛ اما خفقان محيط از آنان اجازه عمل و اقدام را سلب کرده است. به تعبير ديگر اينها کساني‏اند که نيروهاي بالفعل و بالقوه دارند، اما از ناحيه ظالمان و جباران، سخت در فشار قرار دارند. با اين حال در برابر بند و زنجير - که بر دست و پاي آنان نهاده‏اند - ساکت و تسليم نيستند و پيوسته تلاش مي‏کنند تا دست جباران و ستمگران را کوتاه سازند و آيين حق و عدالت را برپا کنند.
خداوند به چنين گروهي، وعده ياري و حکومت در زمين داده است: «وَنُريدُ اَنْ نَمُنَ عَلي الَّذينَ استُضْعِفُوا فِي الاَرْضِ وَنَجْعَلهم اَئمةً وَنَجْعَلَهُم الوارثين»
«اراده ما بر اين قرار گرفته است که به مستضعفان نعمت‏بخشيم وآنان‏را پيشوايان و وارثين روي زمين قرار دهيم». [1] .
بدون ترديد هرگز در اين آيات، سخن از يک برنامه موضعي و خصوصي مربوط به بني اسرائيل نيست؛ بلکه بيانگر قانون کلي براي همه عصرها و قرن‏ها و همه اقوام و جمعيت‏ها است.
اين بشارتي براي همه انسان‏هاي آزاده و خواهان حکومت عدل و داد و برچيده شدن بساط ظلم و جور است.
نمونه‏اي از تحقّق اين مشيت الهي، حکومت بني اسرائيل و زوال حکومت فرعونيان‏بود ونمونه کامل‏تر آن حکومت پيامبر اسلام‏صلي الله عليه وآله و يارانش بعد از ظهور اسلام‏بود. حکومت پابرهنه‏هاوتهي‏دستان با ايمان و مظلومان پاکدل که پيوسته از سوي‏فرعون‏هاي زمان‏خود، موردتحقير و استهزا وتحت فشار وظلم وستم بودند.
سرانجام خداوندبه‏دست‏همين گروه، دروازه‏هاي قصرهاي کسراها و قيصرها را گشود و آنان را از تخت قدرت به زير آورد و بيني مستکبران را به خاک ماليد.
نمونه «گسترده‏تر» آن ظهور حکومت حق و عدالت در تمام کره زمين، به وسيله حضرت مهدي‏عليه السلام است. اين آيه از جمله آياتي است که به روشني بشارت ظهور چنين حکومتي را مي‏دهد. از اين رو در روايات اسلامي مي‏خوانيم: ائمه اهل بيت‏عليهم السلام در تفسير اين آيه شريفه، اشاره به آن ظهور بزرگ کرده‏اند.
در اين باره امام علي‏عليه السلام مي‏فرمايد: «دنيا پس از چموشي و سرکشي به ما روي مي‏کند؛ چونان شتر ماده بدخو که به بچه خود مهربان گردد. [پس آن حضرت آيه مذکور را تلاوت فرمود]». [2] .
در حديث ديگر آن امام بزرگوار در تفسير آيه فوق فرمود: «هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ يَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِيَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِم فَيَعِزَّهُمْ وَيُذِّلُ عَدُوَّهُم»؛ [3] «اين گروه آل محمد هستند، خداوند مهدي آنان را بعد از زحمت و فشاري که بر آنان وارد مي‏شود، بر مي‏انگيزد و به آنها عزّت مي‏دهد و دشمنانشان را ذليل و خوار مي‏کند».

پی نوشت ها:
[1] قصص (28)، آيه 5.
[2] نهج‏البلاغه، حکمت، 209.
[3] کتاب الغيبة، ص 184؛ بحارالانوار، ج 51، ص 54.