«جبرئيل»، يکيازچهار فرشته مقرّب و برترين آنها (ميکائيل، اسرافيل و عزرائيل)است. او در اديان ابراهيمي رابط ميانخداوندوپيامبران است. در کتابهاي ديني يهوديت، مسيحيت و اسلام از نقش جبرئيل بسيار ياد شده است. جبرئيل، ابراهيمعليه السلام را از آتش به فرمان خدا نجات داد و از موسيعليه السلام در مبارزه با فرعون حمايت کرد. هنگام خروج بنياسرائيل از مصر، فرعونيان را به بحر احمر کشانيد و در آن غرق کرده بر شموئيل ظاهر شد و به داوودعليه السلام ساختن زره آموخت. او زکرياعليه السلام رابه ولادت يحييعليه السلام و مريمعليها السلام را به ولادت عيسيعليه السلام بشارت داد. [1] .
در سنت اسلامي و قرآن کريم، جبرئيل همان «روح القُدُس» است. دليل صريح اين مطلب، آيه 102 سوره «نحل» است: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ القُدُسِ مِنْ رَبِّکَ»؛ «بگو آن (قرآن) را روح القدس از سوي پروردگارت نازل کرده است». در آيه 97 سوره «بقره» نيز آمده است: «قُلْ مَنْ کانَ عَدُوّاً لِجِبْريلَ فَاِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلي قَلْبِکَ بِاِذنِ اللَّهِ»؛ «بگو هر کس دشمن جبرئيل شد [بداند] که جبرئيل آن (قران) را به دستور الهي بر دل تو نازل کرده است».
همچنين در قرآن با نامهاي روح (غافر، 15)، «الرُّوحُ الاَمين» (شعراء، 193)، «شَديدُ القُوي» (نجم، 50) و «رَسُولٌ کَريم» (تکوير، 21 - 19) از او ياد شده است.
در سوره «نجم» به ملاقات يا مواجهه پيامبرصلي الله عليه وآله با جبرئيل، تصريح دارد. طبق احاديث بسياري، جبرئيل به صورت جوان خوشرويي به نام دحيه کلبي، بر حضرت محمدصلي الله عليه وآله ظاهر ميشده است. [2] آن حضرت، جبرئيل را به صورت اصلي خودش نيز مشاهده کرده است.
در غزوه بدر با هزاران فرشته، به مدد پيامبر اسلامصلي الله عليه وآله و ياران او آمد، در معراج همسفر و راهنماي حضرت رسولصلي الله عليه وآله بود و در منتهاي معراج، در «سدرةالمنتهي»، از مسير باز ماند و به پيامبرصلي الله عليه وآله گفت: ديگر مأذون نيست که پيشتر رود و آن حضرت به تنهايي به سير معراج ادامه داد.
نامهاي ديگر جبرئيل، عبارت است از: فرشته وحي، امين وحي، روح الامين عقل اوّل، ناموس اکبر، روح اعظم. [3] .
علامه مجلسيرحمه الله در بحارالانوار (ج 25، ص 47 به بعد) بابي تحت اين عنوان که «ائمهعليهم السلام مؤيد به روح القدس بودهاند» باز کرده و احاديث فراواني از منابع معتبر نقل کرده است.
رواياتي چند، نقش آن فرشته بزرگ الهي را در قيام عظيم و جهاني حضرت مهديعليه السلام، به روشني بيان کرده و از او به عنوان اولين کسي که با حضرت مهديعليه السلام بيعت خواهد کرد، نام برده است.
در بعضي از روايات آمده است: او به همراه خيل عظيمي از فرشتگان، هنگام ظهور در محضر آخرين حجّت الهي حاضر شده و به ياري آن حضرت خواهند شتافت.
امام صادقعليه السلام در قسمتي از يک روايت طولاني فرموده است: «... فَاَوّلُ مَنْ يُبايِعُهُ ذَلکَ الطائِرُ وَهُوَ وَاللَّهِ جَبْرَئيلعليه السلام» [4] .
نيز فرمود: «اَوَّلُ مَنْ يُبايِعُهُ جَبْرَئيل...». [5] و [6] .
پی نوشت ها:
[1] ر.ک: کتاب مقدس، کتاب دانيال، باب 8، عدد 16 و باب 9 عدد 21؛ انجيل متي، باب اول عدد 19 و....
[2] الکافي، ج 2، ص 587؛ المناقب، ج 2، ص 244.
[3] ر.ک: لغتنامه دهخدا.
[4] الکافي، ج 4، ص 184، ح 3؛ عللالشرايع، ح 2، ص 429، ح 1.
[5] علي بن ابراهيم قمي، تفسير قمي، ج 2، ص 204.
[6] ر.ک: الغيبة، ص 314، ح 6؛ روضةالواعظين، ص 265.
